لطائف قرآنی(۱۷)
●کسی از فیض حج بی‌وساطت امام بهره‌ای نَبَرد!
خداوند سبحان بعد از ابتلا و آزمون سخت حضرت ابراهیم علیه‌السلام، او را به مقام امامت مفتخر ساختند، این در حالی بود که او سال‌ها پیامبر و هادی خلق بود.
"وَإِذِ ابْتَلَى إِبْرَاهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قَالَ إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا"۱
(به خاطر بياوريد) هنگامي كه خداوند ابراهيم را با وسائل گوناگوني آزمود، و او بخوبي از عهده آزمايش بر آمد، خداوند به او فرمود: من تو را امام مردم قرار دادم.
بی‌تردید این مقام امامت به حسب آن‌که به پیامبری بزرگ و بعد ابتلای زیاد اعطا شد، نباید صرفاً به معنای راهنمای طریق مردم یعنی نشان دادن راه باشد که در همه انبیا این مقام وجود داشته است و حضرت ابراهیم نیز قبل از مقام‌امامت که در اواخر عمرشان به او عطا شد، مقام راهنمایی مردم وجود داشت. حتی عالمان نیز این مسئولیت را عهده دار باشند، بلکه به حسب آن‌چه فرمودند:
"وَجَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنا"۲
"و آنان را پيشوايانى قرار داديم كه [مردم را] به امر ما هدايت مى‌كردند.
مراد رساندن مردم به امرالهی باشد که به بیان علمای ربانی، منظور ایصال به مطلوب یعنی رساندن مردم به مقصد باشد چنان‌که بیان شد:
آیه‌ی هدایت به أمر، سِمَت امام را بیان می‌کند. آن‌گاه هدایت به امر اگر به معنای ارائهٴ طریق باشد که در خیلی از انسان‌ها مثل علما هست و در همه انبیا بوده و هست، پس این هدایت به امر که مُقوِّم امامت است. مُعَرِّف امامت است به معنای ارائهٴ طریق نیست، قهراً هدایت به معنای ایصال به مطلوب خواهد بود.۳
چنان‌‌چه علامه طباطبایی نیز معتقد است: وظيفه امام، در بيان صوری و ظاهری معارف و راهنمائی ظاهری مردم خلاصه نمی‌شود، بلكه امام همانطور كه وظيفه راهنمايی ظاهری مردم را به عهده دارد همچنان ولايت و رهبری باطنی اعمال را نيز بر عهده دارد و اوست كه حيات معنوی مردم را تنظيم می‌كند. بديهی است كه حضور يا غيبت جسمانی امام در انجام وظيفه هدايتی نوع دوم تأثيری ندارد؛ زيرا امام از راه باطن به نفوس و ارواح مردم اشراف و اتصال دارد اگرچه از چشم جسمانی ايشان پنهان است.۴
بنا بر این اساس، امامت یعنی رهبری معنوی و ملکوتی و تأثیر در قلوب و مجرای فیض الهی برای کمال و نجات مردم و رساندن آنان به مقصد است. چه در عصر غیبت باشد یا غیر آن، چه مردم امام را ببینند یا نبینند، اما معرفت به امام و توجه به وجود او، این بهره‌مندی را فراهم می‌کند.
لذا بیان گردید: امام یعنی کسی که از راه باطن در دل‌ها اثر می‌گذارد و دل‌ها را به مقصد می‌رساند و هیچ فیضی نصیب هیچ انسانی نمی‌شود، مگر به برکت امام و هیچ انسانی هم به هیچ مقامی نمی‌رسد مگر به وساطت امام، این خلاصه حرف است.۵
بنابراین ،حضرت ابراهیم علیه‌السلام که به مقام عظیم امامت یعنی مجرای فیض خاصه الهی بر بندگان قرار گرفت، خداوند به او امر می‌کنند که به کمک فرزندش اقامه‌ی حج نماید. نه فقط مناسک حج را انجام دهد بلکه اولاً خانه‌اش را برای فیض بندگان پاک سازد و ثانیاً، کعبه را تجدید بنا نماید تا نشانی از آن خانه پاک باشد. و به واسطه تو که امام هستید و فرزندان پاکت -نه آن فرزند و فرزندزادگانت که به شرک آلوده باشند-تا ابد مجرای و واسطه این فیض‌سرمدی باشید تا بندگانم به برکت این مقام امامت بدین درگاه و خانه آیند و امنیت یابند و تطهیر شوند و جان‌ها و قلب‌هاشان قابل برای دریافت فیوضات حق شود.
این مقام‌ِ واسطه فیض و رهبری ملکوتی و معنوی خاص ابراهیم علیه‌السلام نبوده و معصومان از فرزندان او که به مقام امامت نائل گشتند همانند پیامبر اسلام و ائمه از فرزندان او نیز واسطه و مجاری فیض اللهی‌اند.
به همین سبب است که کمال حج و اتمام آن به ملاقات به امام منوط شد. یعنی دلی که به واسطه امام مجرای فیض الهی شد، شایسته دیدار می‌گردد و توفیق آن را خواهد داشت که در منظر و نگاه امام قرار گیرد و امنیت یابد چنان‌که امام صادق علیه‌السلام در رابطه با آیه شریفه «وَ مَنْ دَخَلَهُ کانَ آمِناً» می‌فرماید:
"انّ هَذَا الْبَیْتَ وَ هُوَ یَعْلَمُ أَنَّهُ الْبَیْتُ الَّذِی أَمَرَ اللَّهُ بِهِ وَ عَرَفَنَا أَهْلَ الْبَیْتِ حَقَّ مَعْرِفَتِنَا کَانَ آمِناً فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَة"۶
که آن همان خانهاى است که خدا به زیارت آن فرمان داده، و اگر ما اهل بیت را چنان که شایسته شناخت است، بشناسد، در دنیا و آخرت ایمن خواهد بود.
و نیز امام باقر علیه‌السلام فرمود:"إِذَا حَجَّ أَحَدُکُمْ فَلْیَخْتِمْ حَجَّهُ بِزِیَارَتِنَا لِأَنَّ ذَلِکَ مِنْ تَمَامِ الْحَج"۷
"هر گاه از شما کسى به‌حجّ می‌رود و مناسک خود را به‌جاى مىآورد، پس حجش را به زیارت ما پایان بخشد، زیرا این امر از تمام و کمال حجّ است."
شاید راز و رمز این‌که حاجی در فرازین قطعه حج یعنی عرفه، رو به کربلا و حسین بن علی دارد ومناجات او را زمزمه می‌کند،در همین امر نهفته باشد که امام، آن انسان برگزیده و ولی اعظم خداوند و وجود نورانی و قدسی حضرت بقیه‌الله الاعظم (عج)مدار این صیرورت و حرکت حج است که همه را به قرب به حق و توحید می‌رساند.
حاجی اگر بدان مقام و معرفت برسد که از فیض وجود امام وارد حرم شود، شایسته دریافت فیوضات الهی حج و شایسته دیدار خواهد شد. و بهره‌مندی از شط فیاض حج منوط به معرفت به این حقیقت و وساطت امام(ع) باشد و توفیق ادراک و دریافت آن از این واسطه ملکوتی ممکن خواهد بود.
- حمید احمدی
- ۲۲ اردیبهشت ۱۴۰۴
- --------------------
- ۱- بقره ۱۲۴
- ۲- انبیا، ۷۳
- ۳- بنگرید: تفسیر تسنیم ،تفسیر آیه ۷۳ انبیا و ۱۲۴ بقره
- ۴- محمدحسين طباطبايی، شيعه در اسلام، ص ۱۵۲
- ۵- آیه الله جوادی ، همان
- ۶-وسائل الشیعه ج۸
- ۷- همان