لطائف قرآنی (۱۴)
●از قعر زمین تا بلندای آسمان!
قرآن کریم در تجدید بنای کعبه معظمه و دعوت همگانی برای حج مطالبه چند امر را از حضرت ابراهیم علیه‌السلام دارند و به چند نکته مهم و ظریف اشاره می‌کنند.
اول آن‌که بحث از مکان البیت می‌کند تا بفهماند که بیت‌الله همین چهار دیواری ساخته شده با خشت و سنگ و چوب نباشد، بلکه این ساختمان کعبه در جایی که تعیین شده و شریف باشد، در مکان البیت که مرجع و محل رجوع مردم باشد ، بنا گردید.
خداوند می‌فرماید ما این مکان کعبه را در مکا‌ن‌البیت به ابراهیم نشان دادیم و آن مرجع مردم باشد:
"وَاِذ بَوّانا لِابراهیم مَکانَ البیت۱"
پس این بیت حسب تعابیری اولیای الهی از لایه‌های زیرین زمین تا بلندای آسمان امتداد دارد. چنان‌که برخی از علمای بزرگ نیز بر همین اساس فرمودند: "و هی المکان الذی وقع فیه البیت شرّفه الله تعالی من تخوم الارض الی عنان السماء."۲
"قبله، آن مکانی باشد که بیت در آن واقع شده و خداوند به آن شرافت بخشیده است از اعماق و لایه‌های زیرین زمین تا بلندای آسمان که چشم می‌نگرد."
حضرت آیةالله جوادی آملی نیز بیان می‌دارد:
"قبله اين چهارديواري نيست آن بُعدِ مخصوص «مِن تُخوم الأرض إلي عِنان السماء» آن قبله است اين چهارديواري در آن مكان است. خداوند فرمود ما مكانِ بيت را كه در حقيقت آن بُعد قبله است آن را به حضرت ابراهيم نشان داديم و اين بيت در جايي قرار دارد كه آنجا از انتها و قعر زمین تا بلندای آسمان قبله است۳
چون صاحب بیت آن باشد که "هُوَ الَّذِي فِي السَّمَاءِ إِلَٰهٌ وَفِي الْأَرْضِ إِلَٰهٌ"۴
و اوست که در آسمان‌ها معبود است و در زمین هم معبود است."
پس هر‌جا که زمین و آسمان باشد خانه‌اش امتداد دارد و او خود نشان بیت خویش داند و نکته دیگر آن‌که به ابراهیم علیه‌السلام می‌فرمایند: مکان بیت که از قعر زمین تا بلندای آسمان است، مطاف و قبله مردم است. بر این مبناست که یکی از مفسران می‌گوید: آنها كه در زيرزمين‌ها نماز مي‌گزارند، آنها كه رو به كعبه نماز نمي‌خوانند رو به قبله نماز مي‌خوانند لذا فرمود: مَكَانَ الْبَيْت پس آن‌که فرمود "بَوّانا" همان مَثاب بودن و مرجعيّت بيت‌الله است.۵
لذا فرمودند: وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثَابَةً لِلنَّاسِ"ما این بیت را مرجع برای مردم قرار دادیم.
از سویی در این آیه شریفه مکان البیت را مطاف و قبله قرار داده است و فرمودند:
"وَطَهِّرۡ بَيۡتِيَ لِلطَّآئِفِينَ وَٱلۡقَآئِمِينَ وَٱلرُّكَّعِ ٱلسُّجُودِ"
پس این‌مکان البیت هم مطاف طواف‌کنندگان است و هم قبله اهل نماز.
اما این‌ها همه از مطاف، قبله، کعبه و حرم، نشان و نمادی باشد از آن معبود محبوب که غایت و منتها مطلوب اهل عبادت و طواف باشد و این همه بهانه‌ای است برای تنفس در کوی دوست و انس با صاحب بیت و درک جمال او لذا امر به طهارت کردند یعنی هم مطاف و قبله و هم طواف کنندگان و هم نمازگزاران برای ورود به آن باید پاک باشند و از ناپاکی‌ها به دور باشند تا وارد حریم بیت‌الله و خانه دوست شوند.
به کعبه رفتم و ز آنجا، هوای کوی تو کردم
جمال کعبه تماشا به یاد روی تو کردم.
شعار کعبه چو دیدم سیاه، دست تمنا
دراز جانب شعر سیاه موی تو کردم
چو حلقه در کعبه به صد نیاز گرفتم
دعای حلقه گیسوی مشک‌بوی تو کردم
نهاده خلق حرم سوی کعبه روی عبادت
من از میان همه روی دل به سوی تو کردم
مرا به هیچ مقامی نبود، غیر تو نامی
طواف و سعی که کردم به جستجوی تو کردم۶
- حمید احمدی
- ۱۶ اردیبهشت ۱۴۰۴
- -----------------
- ۱- حج ،۲۶
- ۲-آیه‌الله سید کاظم یزدی، عروه‌الوثقی، اول مبحث قبله.
- ۳- تفسیر آیه ۱۲۶ بقره
- ۴- زخرف ۸۵
- ۵- بنگرید: آیه الله جوادی آملی، تفسیر آیه ۲۶ سوره حج
- ۶- جامی