لطائف قرآنی( ۱۳)
●حاج و معتمر از شعائر الله!
چون کعبه به خداوند سبحان نسبت یافته و بیت الله شده و خداوند از آن به " بیتی۱" "خانه من" یاد کرده شرافت و حرمت خاص یافته است‌چون هر آن‌چه در عالم هست از آن خداوند باشد و لذا این نسبت خانه به خود اشعار به شرافت و عظمت آن است. از این رو هر آن‌چه به او منتسب باشد و در این حریمِ شرافت قرار گیرد، حُرمت می‌یابد و احترامش بر همه لازم می‌گردد و شکستن حرمتش را منع کرده است. به همین سبب باشد که قربانی و نشانه‌های آویخته به آن و حتی خود حاجی و عمره گزار از شعائر الله شمرده شده‌اند و محترمند.
شعائر یعنی هر آن‌چه نشانه‌های الهی و عظمت او باشد. و در آیات متعدد بر عدم احلال یعنی حرمت نشکستن شعائر توصیه و تأکید شده است. و ازحُرمات الله هستند و اين حُرمت يك حُرمتِ در مقابل حِليّت از احكام خمسه نيست گرچه حُرمتِ تشريعي است و در شريعت حرمتِ خاصّه است اما معناي مُحترم است نه به معناي حرام در مقابل حلال.
خداوند فرمود: حاجي جزء حُرمات الله است مُعتمِر جزء حُرمات الله است۲.
از جمله در سوره مائده است که فرمودند:
"يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُحِلُّوا شَعَائِرَ اللَّهِ وَلَا الشَّهْرَ الْحَرَامَ وَلَا الْهَدْيَ وَلَا الْقَلَائِدَ وَلَا آمِّينَ الْبَيْتَ الْحَرَامَ يَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنْ رَبِّهِمْ وَرِضْوَانًا"۳
"اى كسانى كه ايمان آوردهايد حرمت شعاير خدا و ماه حرام و قربانى بىنشان و قرباني‌هاى گردنبنددار و راهيان بيت‌الحرام را كه فضل و خشنودى پروردگار خود را مىطلبند، نگه داريد."
مراد از آمیّن‌البیت که در آیه فوق آمده، کسانی‌اند که آهنگ و قصد زیارت خانه خدا کردند، یعنی قصد حج دارند که فرمود، ایشان حرمت دارند. اگر کسی به قصد تجارت و خرید کالا یا امر دیگری آهنگ مکه نموده، در این دایره قرار نمی‌گیرد.
از لطایف این آیه آن باشد که نه تنها زیارت و حج‌گزاردن از شعایر دانسته شده بلکه حاجی و عمره‌گزار همین که احرام بر تن کرده و عزم زیارت خانه خدا کند، از شعائر الله است و نباید به او اهانت کرد و تحقیرش نمود و نیز نباید در مسیر انجام مناسکش مشکلی ایجاد کرد.
آیه خطابش به مؤمنان است که حرمت شعائر الهی را پاس بدارند و بی‌حرمتی نکنند از جمله احترام حاجی و عمره‌گزار که آهنگ زیارت بیت‌الله را دارند. چون‌که حاج و عمره‌گزار که قصد و آهنگ حج کرده به دلیل نسبتی که با صاحب کعبه می‌یابند، حرمت یافته و شکستن آن روا نباشد. و از ظرایف دیگر این باشد که خطاب این آیه شامل خود حاجی هم می‌شود که خود نیز باید حرمت خویش نگه دارد و خود را تحقیر نکند و در حریم یار حرمت خویش نشکند. خود را حرم الهی بداند و رفتار خویش به نحوی مدیریت کند که مورد بی‌احترامی دیگران قرار نگیرد و یا موجب وهن شخصیت او و هتک حرمتش نشود. چون در لباس احرام و با گفتن لبیک به صاحب بیت از شعائر الهی شده و رعایت حریم و حرمتش لازم باشد.
حال که از حُرمات الهی قرار گرفته و حُرمت یافته، خود با بستن دریچه قلب بر غیر خدا، صاحب بیت در قلبش جای‌گیرد و خود حرم الهی شود و به همین سبب تعظیم شعائر الهی که یکی حاجی باشد، از تقوای قلوب شمرده شده است.
"ذٰلِكَ وَ مَنْ يُعَظِّمْ شَعٰائِرَ اَللّٰهِ فَإِنَّهٰا مِنْ تَقْوَى اَلْقُلُوبِ»۴
[فرمان خدا] اين چنين است و هر كس شعائر خدا را بزرگ بدارد، از اين رو قطعاً چنين كارىاز تقواى دلهاست"
اگر قلب متّقي بود، اعمالِ صالح از صاحب آن قلب صادر مي‌شود در حقيقت تقواي قلب است كه عمل را سامان مي‌بخشد و اعمال را هدايت مي‌كند.
و مهم آن‌که خداوند سبحان از کسانی که تعظیم شعائر او کنند و احترام نمایند در چند جای قرآن از ایشان‌تجلیل نموده است. از جمله در سوره حج، که بی‌تردید احترام به حاجی نیز مورد تجلیل صاحب خانه خواهد بود و خداوند نیز بر چنين زنان و مردانی حرمت می‌گذار و محترم‌شان می‌دارد و اکرام‌شان خواهد کرد.
لذا حاجی که خود مخاطب همین دستور است، باید حرمت بر خویش نهد و اجازه ندهد که قلبش بر بیگانه باز شود تا گناه، کینه و بدی‌ها در قلبش که حرم الهی است، جای‌گیرد و با مراقبت از رفتار و تعامل درست، از آن‌چه که او را سبک، حقیر و بی‌حرمت نزد دیگران می‌کند، اجتناب ورزد و دیگران نیز موظف‌اند تا حریم و حرمت او نشکنند.
این است که دیدار و استقبال حاجی و عمره‌گزار پاداش دارد و عملی نیکو محسوب گردد، چون او از حُرمات الهی شده تا مادامی که بر همان سلوک و سبک بماند و باشد.
- حمید احمدی
- ۱۵ اردیبهشت ۱۴۰۴
- -------------------
- ۱-بقره ۱۲۷
- ۲- بنگرید: آیةالله جوادی‌آملی، تفسیر آیه ۳۲ حج.
- ۳- مائده، ۲
- ۴- بنگرید به: آیه الله جوادی آملی تفسیر آیه ۲ سوره مائده