به گزارش کمیته فرهنگی آموزشی اربعین، حجت‌الاسلام والمسلمین احمدی، رئیس کمیته فرهنگی و آموزشی ستاد مرکزی اربعین در نشستی که همزمان با روز جوان و ولادت حضرت علی‌اکبر(ع) برگزار شد، با تبریک این مناسبت اظهار کرد: امیدوارم راه، سیره و منش این جوان برای جوانان ما الگوی طریقت زیست اسلامی و حیات طیبه قرار گیرد. همچنین از برگزارکنندان این نشست، مسئولان موسسه وارث الانبیاء(ع) و از اهتمام تولیت عتبه حسینی(ع) به معارف آل‌الله و به پاسداشت و احیای سیره و فرهنگ سیدالشهداء(ع) تقدیر و تشکر می‌کنم، به ویژه از حجج اسلام تمیمی و تنکابنی که تلاش مجدانه‌ای در برگزاری این جلسات دارند.
وی در ادامه سخنانش افزود: اگر چه پژواک اربعین حسینی طی سال‌های اخیر که امروز محور گفت‌وگو و گردهمایی این جمع است، چشم‌های جهانیان و قلوب حق‌پویان را متوجه خود کرده و درخششی خاص گرفته است، اما سنت و آئینی کهن در فرهنگ شیعه و سرزمین عراق است و به همین دلیل به یک آیین و فرهنگ پایدار با نمادها و آداب خاص خود تبدیل شده که از زوایا و اضلاع مختلف قابل مطالعه و تحقیق است.
حجت‌الاسلام احمدی با بیان این مطالب گفت: آنچه امروز اربعین را به یک پدیده و حرکت خاص بدل کرده است، گستردگی و تنوع حضور زائران و محبان اهل بیت(ع) در این آیین از سراسر جهان است که آن را به یک پدیده و آیین و مراسم فراملی و حتی فرامذهبی و یکه گام‌هایی به سمت بدل شدن به یک مراسم فرادینی بدل کرده و در حال تبدیل است.
وی در ادامه عنوان کرد: بی‌تردید به تناسب شعاع این مراسم، پیامدها، ره‌آوردها و اثربخشی آن نیز می‌تواند در تنوع، میزان، حوزه‌ها و عرصه‌های گوناگون متفاوت باشد؛ از این رو ورود محققان، صاحب‌نظران و اندیشمندان به این عرصه از نگاه‌های مختلف می‌تواند اقدام شایسته‌ای برای شناخت و درک درست ابعاد و اضلاع مختلف این پدیده باشد.
مدیر آموزش معاونت فرهنگی بعثه با اظهار تاسف از اینکه در چند سال اخیر بیشتر تلاش‌ها به آسیب‌شناسی از این پدیده معطوف شده که خود آسیب است، گفت: در کنار ارج نهادن به انگیزه همه این تلاشگران، از همه کسانی که توان و امکان انجام فعالیتی عالمانه و محققانه در این عرصه را دارند تقاضا می‌کنم که توان خویش را صرف شناخت ابعاد زیباشناختی، جامعه‌شناختی، سیاسی، فرهنگی و بین‌المللی این پدیده و حرکت بزرگ فرهنگی کنند. آسیب‌شناسی در این باره را سازمان‌های مسئول و متولی با ساز و کارهای مناسب که جزئی از مأموریت آنهاست انجام خواهند داد.
وی با اشاره به بحث اصلی درباره اربعین که سرمایه اجتماعی برای پیروان مکتب اهل بیت(ع) است، بیان کرد: منطقه بسیار حساس و راهبردی جهان اسلام به ویژه غرب آسیا از قرن نوزدهم میلادی شاهد تلاش گسترده و همه جانبه غرب برای جایگزینی هویت‌های غربی و غیردینی به جای هویت دینی و مذهبی بوده است. تجربه اقتدار و قدرت امپراتوری عثمانی و چالش و تهدیدی که متوجه غرب کرده و آنان را از دست‌اندازی به منافع مسلمانان کوتاه کرده بود با ضعف، استبداد و فساد، فرصتی را برای کشورهای استعماری غرب فراهم کرد تا به حذف برخی عوامل هویت ساز و وحدت آفرین بپردازد و اتحاد در جهان اسلام که اسلام و هویت اسلامی نقطه کانون آن بود را هدف قرار دهد.
وی از به کارگیری همه ظرفیت های سازمان‌های تبلیغی، آموزشی، فرهنگی و سیاسی توسط غرب برای بدل‌سازی و استقرار رویکرد ناسیونالیستی در این منطقه یاد و اظهار کرد: بر اساس همین روند، مسلمانان بر پایه غفلت وارد دسته‌بندی‌های صورت گرفته از سوی استعمار همچون پان ترکیسم، پان عربیسم، پان ایرانیسم و کردیسم شدند و هژمونی کتمان اسلامی با حرکت درآوردن گسل‌های قومی در کنار انقراض امپراتوری عثمانی، به کنار نهاده شد و در نتیجه همگرایی و همدلی‌های در منطقه به تخاصم که ناشی از حضور اقوام و فرهنگ‌های مختلف بود و قرن‌ها در کنار هم می‌زیستند، پدیدار شد که شاهد بحران‌های هویتی، اعتقادی و سیاسی متعددی در منطقه و جهان اسلام بودیم و هستیم.
وی در ادامه گفت: این وضعیت هر روز به دلیل بحران‌های شکل گرفته که اغلب وارداتی بود، تهدیدی جدی را متوجه کیان اسلامی کرد. اندیشمندان و مصلحان زیادی از جهان اسلام با نحله‌ها و نگرش‌های متفاوت برای برون‌رفت از این مشکل، راه‌حل‌ها و نظرات مختلفی را ارایه دادند؛ از سیدجمال‌الدین اسدآبادی تا مودودی، اقبال، آیت‌الله العظمی بروجردی، شیخ شلتوت، رشید رضا و همچنین اندیشمندانی در عراق، مصر، ایران و شبه قاره، هر یک با خیرخواهی برای ایجاد همگرایی و اتحاد امت اسلامی با به رسمیت شناختن وضعیت جدید در حوزه جغرافیای سیاسی، به ارائه راهکارهایی پرداختند، ولی آنچه شاهد بودیم، تشدید این بحران‌ها و واگرایی‌ها در جهان اسلام بوده و است.
وی با اشاره به نگرانی‌های موجود اظهار کرد: آنچه بیش از همه درباره وضعیت نگران‌کننده جهان اسلام، اذهان خیرخواهان را به خود جلب کرده، وضعیت اسف‌بار دولت‌های اسلامی و حتی سازمان‌هایی است که برای همگرایی و کمک به حل مشکلات جهان اسلام، همانند سازمان کنفرانس اسلامی بوجود آورد عملکرد آن ها یاس و نگرانی امت اسلامی را مضاعف می‌کند. در چنین فضایی همه نگاه‌ها متوجه سازمان‌ها و موسسه‌های مردم‌نهاد در جهان اسلام بوده که در قالب‌ها و اشکال مختلف همانند پارلمان عربی، جنبش‌های اسلامی نظیر حزب تحریر اسلامی، جمعیت اخوان‌المسلمین و جمعیت‌های متعددی از علمای در جهان عرب و اسلام با همین نگاه و رویکرد شکل گرفته‌اند.
رئیس کمیته فرهنگی و آموزشی ستاد مرکزی اربعین با بیان اینکه رویکرد این نهادها نیز به دلیل همراه بودن با نگاه خودگرایانه، عصبیت‌های مذهبی و یا گزارش‌های ملی وارداتی راه به جایی نبرد، افزود: در عین حال این خیانت همگرایی و وحدت در جهان اسلام، ناگزیر باید در بین مردم و امت اسلامی روی دهد تا ضرورت تعامل و ارتباط مسلمانان از ملیت‌ها، اقوام و مذاهب مختلف را در یک بستر مناسب گوشزد کند. انقلاب اسلامی تجربه ای نو بود که با مشارکت مردم از طریق شبکه های اجتماعی و مذهبی مردمی به رهبری یک عالم دینی مسیر جدیدی را به همگان ارائه کرد.
با توجه به این تجارب در جهان اسلام در دوره معاصر، چاره اندیشی برای برون رفت از این وضعیت مورد توجه قرار گرفته است. این درک مشترک، پیش‌نیاز منافع همگانی و در حال شکل‌گیری است و زیباترین و بزرگترین عرصه طبیعی آن در اربعین در حال وقوع است. حرکت بزرگ اربعین طی سال‌های متمادی در فضای کوچکی در عراق جریان داشته و علاوه بر اینکه سبب تحکیم پیوندهای اجتماعی در میان مسلمانان شده، جریان و حرکت نظری است که با اتکای بر میراث و ارزش‌های اسلامی در تغییر معادلاتی که غرب پیگیر و طراح آن بود پدید آمده است.
حجت‌الاسلام احمدی، یکی از پیامدهای مهم اربعین را به هم ریختن معادلات غرب در حاکمیت دادن هژمونی‌های غرب‌گرایانه و قومیت‌گرایی در منطقه و حرکت به سوی درک درست مردم عنوان کرد و یادآور شد: بنا به الطاف الهی و به برکت خون پاک و مطهر شهدای کربلا و مجاهدت‌های بزرگی از سوی علمای اسلامی و مردم عراق که صورت گرفته است، هویت و هژمونی جدید که ریشه در فرهنگ اسلامی دارد در حال رویش، گفتمان‌سازی و غلبه است.
رئیس کمیته فرهنگی ستاد اربعین با اشاره به اینکه پایداری گفتمان‌ها، فرهنگ و توسعه و ایجاد سرمایه اجتماعی، مهمترین ساز و کار و ضروری‌ترین اقدام در این باره است، گفت: ایده‌های سرمایه اجتماعی سابقه ذهنی طولانی دارد و کاربرد آن به معنای جدید، به دهه بیستم، قرن گذشته باز می‌گردد. امروزه سرمایه در اشکال مختلف همانند فیزیکی، روانشناختی، فرهنگی و اجتماعی مورد توجه قرار گرفته است و صرفاً محدود به سرمایه اقتصادی نمی باشد.
وی همچنین اظهار کرد: سرمایه روانشناختی با تکیه بر متغیرهای روانشناختی مثبت‌گرایی همچون امید و خوش‌بینی، منجر به ارتقای ارزش سرمایه انسانی از جمله دانش و مهارت افراد و سرمایه اجتماعی در حوزه شبکه روابط میان آنها در جامعه و سازمان می‌شود. سرمایه فرهنگی به معنی شرایط قابل تبدیل به سرمایه اعتقادی و اجتماعی، به معنی ساخته شدن بر پایه تکالیف و تعهدات اجتماعی بوده و در برخی شرایط به سرمایه اعتقادی قابل تبدیل است.
حجت‌الاسلام احمدی با تاکید بر اینکه واژه سرمایه بر این موضوع دلالت می‌کند که سرمایه اجتماعی مانند سرمایه انسانی یا سرمایه اعتقادی، ماهیتی زاینده و مولد دارد، ادامه داد: این موضوع به آن معنی است که ما قادر به ایجاد ارزش هستیم و می‌توانیم کارها را انجام دهیم، به اهداف‌مان دست یابیم و ماموریت‌هایی را در زندگی به انجام برسانیم.
وی به تعریف سرمایه اجتماعی اشاره و بیان کرد: این سرمایه عبارت از ارتباط و شبکه‌های اجتماعی است که می‌تواند حس همکاری و اعتماد را در میان افراد یک جامعه پدید آورد. در این میان نهادهای مدنی و سازمان‌های مردم‌نهاد در گشودن چنین فضاهایی اهمیت فراوانی دارند؛ همچنین ظرفیت‌های فرهنگی مانند مراسم مذهبی، ملی و آئین‌ها فضایی ارزنده برای ایجاد ارتباط و شبکه‌های اجتماعی پایدار هستند.
حجت‌الاسلام احمدی افزود: اگر مفاهیم و هنجارهایی همانند اعتماد، همکاری و همیاری را در میان افراد یک گروه و جامعه که نظام هدفمندی را شکل می‌دهند در نظر بگیریم، متوجه اهمیت مراسمی همچون اربعین در ایجاد سرمایه اجتماعی خواهیم شد.
وی گفت: امروز همگان به بی‌اعتمادی و دوری امت اسلامی و پیروان مکتب اهل بیت(ع) از یکدیگر که با دخالت استعار پدید آمده و مسلمانان را در جهل و غفلت انداخته معترض هستند. راهبرد این وضعیت، ایجاد اعتماد از طریق همکاری و ارتباط مشترک است؛ سخن گفتن به تنهایی اگر چه ارزشمند است، ولی کارساز نیست. ایجاد فضا و محیطی برای تعاملات طبیعی و به دور از قید و بندهای ساختگی و دولتی میان مردم از اقوام مختلف، برطرف کننده این وضعیت است تا در قالب یک آئین مقدس به همکاری و تعامل بپردازند.
حجت‌الاسلام احمدی تصریح کرد: اکنون به برکت اربعین، زمینه ایجاد سرمایه اجتماعی در حال شکل‌گیری است و هزاران نفر از مردم ایران و عراق و دیگر کشورها در محیطی معنوی و فرهنگی، در جریان ارتباط، تعامل و همکاری با هم قرار می‌گیرند. موکب‌های مشترک، اجرای برنامه‌های تعاملی، همچنین ارتباط و رفت و آمدهای بعد اربعین نیز در میان بسیاری از این افراد برقرار شده است. این روند، از برکات اربعین است و آثار آن شامل ایجاد اعتماد، درک مشترک و همکاری بیشتر و در ادامه ایجاد سرمایه اجتماعی فراملی خواهد بود که یکی از ره‌آوردهای ارزشمند اربعین است.
وی افزود: جامعه‌شناسان حوزه پاتولوژی اجتماعی میزان پایین بودن سرمایه اجتماعی را زمینه‌ساز به خطر افتادن جامعه می‌دانند. سرمایه اجتماعی پایین به معنی نبود اعتماد و اطمینان افراد به یکدیگر و رواج ناهنجاری‌هاست. در این راستا وظیفه صاحب‌نظران، متولیان فرهنگی و اجتماعی و دلسوزان امت اسلامی در قبال این موضوع آن است که برای حفظ، تعمیق و توسعه این سرمایه ارزشمند، به عناصر اصلی سرمایه اجتماعی که میزان این سرمایه را با آن می‌توان مورد سنجش قرار داد متعهد باشند. حجت‌الاسلام احمدی از آگاهی و معرفت بر امور عمومی و سیاسی و اجتماعی، وجود انگیزه در افراد برای کسب این آگاهی، اعتماد به نهادهای مردمی و سایر نهادها، مشارکت غیررسمی همیارانه در فعالیت‌های داوطلبانه به شکل‌های مختلف مردمی، خیریه‌ای، مذهبی و ...، ایجاد حس خوب مردم نسبت به یکدیگر و احساس خوشایند نسبت به امنیت و پیوندهای خانوادگی و اجتماعی به عنوان عناصر این سرمایه یاد کرد.
وی آسیب های مهم سرمایه اجتماعی را در اربعین دولتی شدن مراسم، حاکمیت یافتن گفتمان قومیت گرایی و ملی گرایی، ترویج خرافات و آیین هایی که به فراگرایی همه جمعیت حاضر در موسم اربعین و بی توجهی به معرفت افزایی و بسندگی به احساسات بین کرد.
گفتنی است موسسه "وارث انبیا الدراسات تخصصی فی نهضت حسینی" وابسته به آستان مقدس امام حسین علیه السلام، به منظور تبیین و فرهنگ سازی اربعین سلسله نشست های علمی تخصصی با حضور اساتید، کارشناسان و صاحب نظران برگزار می کند.
آخرین نشست این موسسه در 17 اردیبهشت ماه 1396 مصادف با 10 شعبان با عنوان "آثار اجتماعی و اعتقادی زیارت اربعین" با سخنرانی حجت الاسلام والمسلمین دکتر احمدی، مسئول کمیته فرهنگی و آموزشی ستاد مرکزی اربعین برگزار شد.